Όλοι γνωρίζουμε, από το πέρασμά μας από τα σχολικά θρανία, τον Περιοδικό πίνακα. Πώς πήραν τα στοιχεία, τα ονόματά τους
Τα ονόματα των στοιχείων προέρχονται συνήθως από :
α. το όνομα ενός προσώπου ιστορικού ή μυθικού,
β. το όνομα ενός τόπου δηλ. χωριού, οικισμού ή πλανήτη,
γ. το όνομα κάποιου χρώματος,
δ. κάποια χαρακτηριστική ιδιότητα του στοιχείου (εκτός του χρώματός του),
ε. το όνομα του ορυκτού ή γενικότερα του υλικού από το οποίο απομονώθηκε το στοιχείο.
(Η) HYDROGEN ΥΔΡΟΓΟΝΟ 1766 (H.Cavendish)Το όνομα προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ύδωρ και γίγνομαι. Δείχνει ότι το στοιχείο αυτό μπορεί να γεννήσει νερό.
(He) HELIUM ΗΛΙΟ 1868 (Αστρονόμοι P.Janssen-J.N.Lockyer)Έχει το όνομα του ήλιου, γιατί εκεί επισημάνθηκε με φασματοσκοπική μέθοδο για πρώτη φορά.
(Li) LITHIUM ΛΙΘΙΟ 1817 (J.A.Arfvedsen)Το όνομα προέρχεται από την ελληνική λέξη λίθος = πέτρα και δόθηκε για να δείξει την ορυκτή προέλευση του στοιχείου, σε σχέση με τα άλλα αλκάλια (νάτριο και κάλιο), που είχαν απομονωθεί από φυτικά προϊόντα.
(C) CARBON ΑΝΘΡΑΚΑΣ π.χ. Η αγγλική ονομασία του προέρχεται από το λατινικό carbo=ξυλοκάρβουνο.
(N) NITROGEN ΑΖΩΤΟ 1772 (C.W.Scheele)Το όνομα έπλασε ο A.Lavoisier (1775) από την ελληνική λέξη ζωή και το στερητικό -α-. Ήθελε να τονίσει ότι αυτό το συστατικό του αέρα -αντίθετα από το οξυγόνο- δε συντηρεί τη ζωή, καθώς είναι άχρηστο στην αναπνοή. Το αγγλικό όνομα προέρχεται από το λατινικό nitrogenium =νιτρογόνο, δηλαδή δημιουργεί το νίτρο (νιτρικό κάλιο)
(O) OXYGEN ΟΞΥΓΟΝΟ 1774 (J.Priestley)Το όνομα προκύπτει από τις ελληνικές λέξεις οξύ και γίγνομαι, καθώς το στοιχείο αυτό εθεωρείτο (λάθος) ως αναγκαίο για το σχηματισμό κάθε οξέος.
(F) FLUORINE ΦΘΟΡΙΟ 1886 (H.Moisson)Το όνομα αυτό προέρχεται από την ελληνική λέξη φθορά. Τόνιζε την ισχυρή διαβρωτική επίδραση των ενώσεών του που ήταν τότε γνωστές π.χ. υδροφθόριο. Μια άλλη εκδοχή για την προέλευση του αγγλικού ονόματός του είναι από τη λέξη fluo = ρέω, κυλάω.
(Ne) NEON ΝΕΟΝ 1898 (W.Ramsey-M.W.Travers)Το όνομα αυτό το έδωσαν, γιατί ανακάλυψαν ένα νέο αέριο (μετά το αργό) στον ατμοσφαιρικό αέρα.
(Na) SODIUM ΝΑΤΡΙΟ 1807 (H. Davy)Η σόδα (ανθρακικό νάτριο) ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. Το αραβικό όνομα της σόδας ήταν natrum, λέξη με αιγυπτιακή προέλευση. Το στοιχείο, λοιπόν, πήρε το όνομα νάτριο επειδή ακριβώς βρίσκεται στη σόδα. Να σημειωθεί ότι και η αρχαία Ελληνική λέξη νίτρον σχετίζεται με τις ενώσεις του νατρίου.
(Mg) MAGNESIUM ΜΑΓΝΗΣΙΟ 1775 (J.Black)Το στοιχείο αυτό οφείλει το όνομά του στο ότι απομονώθηκε από τη μαγνησία λίθο, δηλαδή το γνωστό από την αρχαιότητα άσπρο μαλακό ορυκτό στεατίτης, που προέρχεται από τη Μαγνησία της Θεσσαλίας.
(Al) ALUMINUM ΑΡΓΙΛΙΟ ή ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ 1825 (H.C.Oersted)Το όνομα προέρχεται από την άργιλο (ένυδρο πυριτικό άλας του αργιλίου), στην οποία περιέχεται το στοιχείο και η οποία ήταν γνωστή από την αρχαιότητα ως αγγειοπλαστική ύλη (πηλός). Μια ένωση του μετάλλου που χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους ως στυπτική ουσία, λεγόταν λατινικά alumen δηλαδή όξινο άλας.
(Si) SILICON ΠΥΡΙΤΙΟ 1823 (J.J.Berzelius)Ονομάστηκε έτσι γιατί βρίσκεται στον πυρόλιθο. Ο πυρόλιθος ή πυρίτης λίθος είναι από τα σώματα που συνδέονται με την ιστορία του ανθρώπινου γένους: χρησίμευε για την παρασκευή εργαλείων ήδη κατά την παλαιολιθική εποχή. Το όνομα του πυρίτη λίθου (στον οποίο περιέχεται το οξείδιο του στοιχείου) προέρχεται από τη λέξη πυρ = φωτιά. Να σημειωθεί εδώ ότι πυρόλιθος είναι και η τσακμακόπετρα. Το σύμβολό του προέρχεται από το λατινικό silex = πυρόλιθος απ’ όπου πήρε και την ονομασία του ο χαλαζίας (silica) που είναι οξείδιο του πυριτίου.
(P) PHOSPHORUS ΦΩΣΦΟΡΟΣ 1669 (H.Brandt)Το όνομα προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις φως και φέρω, και οφείλεται στην ιδιότητα του στοιχείου να φέρει φως, να εκπέμπει φως στο σκοτάδι (φωσφορισμός).
(S) SULFUR ΘΕΙΟ π.χ.Ο προϊστορικός άνθρωπος το έβρισκε κοντά σε ηφαίστεια. Προγενέστερη ονομασία του είναι το (ομηρικό) θέειον , το οποίο θεωρείται ότι προέρχεται από κάποιο ρήμα με τη σημασία του καπνίζω, βγάζω καπνούς. Το σύμβολό του προέρχεται από το βιβλικό του όνομα sulphur.
(Cl) CHLORINE ΧΛΩΡΙΟ 1774 (C.W.Scheele)Από την ελληνική λέξη χλωρός = κιτρινοπράσινος, υποπράσινος, πρασινωπός. Το όνομα βέβαια οφείλεται στο χρώμα του ίδιου του (αερίου) στοιχείου.
(Ar) ARGON ΑΡΓΟΝ 1894 (Rayleigh-Ramsey)Το όνομα προέρχεται από την ελληνική λέξη αργός = αδρανής (από ‘δω και η αργία), και εκφράζει τη χημική αδράνεια του στοιχείου.
(K) POTASSIUM ΚΑΛΙΟ 1807 (H.Davy)Η ποτάσα, (ανθρακικό κάλιο) ήταν μία ουσία γνωστή από την αρχαιότητα, και την έπαιρναν από στάχτη φυτών. Η αραβική λέξη για τη στάχτη αυτή ήταν al qali (αλκάλια), ενώ η επίσης αραβική λέξη qalaj είχε τη σημασία του καμένος, αποτεφρωμένος. Από αυτές τις λέξεις προήλθε το όνομα του στοιχείου, επειδή αυτό βρίσκεται -τελικά- στις στάχτες των φυτών.
(Ca) CALCIUM ΑΣΒΕΣΤΙΟ 1808 (H.Davy)Η λέξη της αρχαίας ελληνικής τίτανος σήμαινε κάποια λευκή γη, σκόνη (ίσως τη γύψο). Άσβεστος τίτανος δηλαδή τίτανος που δεν έχει σβήσει, ήταν ο κοινός ασβέστης. Σιγά-σιγά έμεινε μόνο το επίθετο (άσβεστος) ως όνομα του υλικού. Το όνομα, λοιπόν, ασβέστιο οφείλεται στην παρουσία του στοιχείου στον ασβέστη. Η ονομασία στα αγγλικά προέρχεται από τη λατινική λέξη για τον ασβέστη calx.
(Cr) CHROMIUM ΧΡΩΜΙΟ 1797 (N.L.Vauqkelin)Το όνομα προέρχεται από την ελληνική λέξη χρώμα, και οφείλεται στη μεγάλη ποικιλία χρωμάτων των ενώσεων του στοιχείου.
(Mn) MANGANESE ΜΑΓΓΑΝΙΟ 1774 (C.W.Scheele-J.G.Gahn)Ο πυρολουσίτης (διοξείδιο του μαγγανίου) ήταν γνωστός από την αρχαία εποχή, αλλά μέχρι τον 18ο αιώνα όλα τα ορυκτά του μαγγανίου θεωρούντο ως ορυκτά του μαγνησίου ή και του σιδήρου (μόλις το 1774 ο C.W. Scheele έδειξε ότι ο πυρολουσίτης περιείχε ένα άγνωστο ως τότε μέταλλο). Έτσι, ο πυρολουσίτης ονομαζόταν μαύρη μαγνησία ή και ψευδής μαγνήτης, αφού έμοιαζε με ορυκτό του σιδήρου αλλά δεν είχε μαγνητικές ιδιότητες. Ο αναγραμματισμός της λέξης magnesia σε manganesa, που πρέπει να έγινε κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, δημιούργησε τη ρίζα από την οποία προήλθε το όνομα του μετάλλου.
(Fe) IRON ΣΙΔΗΡΟΣ π.χ.Το σύμβολό του προέρχεται από τη λατινική του ονομασία ferrum. Το όνομά του στα ελληνικά είναι άγνωστης ετυμολογίας.
(Ni) NICKEL ΝΙΚΕΛΙΟ 1751 (A.F.Cronstedt)Οι εργάτες των ορυχείων στη Σαξονία γνώριζαν ένα κοκκινωπό μετάλλευμα πού έπρεπε να περιέχει χαλκό (το μετάλλευμα αυτό ήταν ένωση αρσενικού και νικελίου και η ομοιότητά του με το οξείδιο του μονοσθενούς χαλκού ήταν εντυπωσιακή). Την αδυναμία τους να πάρουν χαλκό από το ορυκτό τη θεωρούσαν… δουλειά του διαβόλου, κι έτσι το ονόμαζαν Kupfernickel, δηλαδή χαλκός του διαβόλου. Έτσι όταν ο A.F. Cronstedt απομόνωσε ένα νέο μέταλλο από το ορυκτό, το ονόμασε nickel.
(Cu) COPPER ΧΑΛΚΟΣ π.χ.Το σύμβολο προέρχεται από το λατινικό Cuprum, Ρωμαϊκό όνομα της Κύπρου που φημιζόταν για τα ορυχεία χαλκού. Κατά την ρωμαϊκή κατοχή της Κύπρου η τροφοδοσία της Ρώμης σε χαλκό γινόταν αποκλειστικά από την Κύπρο, έτσι το μέταλλο έγινε γνωστό ως aes cyprium (κυπριακό μετάλλευμα). Σιγά-σιγά έμεινε το cyprium που έγινε cyprum από όπου και προέρχεται το copper.
(Zn) ZINC ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΣ 1738 (W.Champion)Αν και ο ορείχαλκος (κράμα χαλκού και ψευδαργύρου) ήταν γνωστός από την αρχαιότητα, το καθαρό μέταλλο απομονώθηκε μόλις κατά τον 17ο αιώνα. Πάντως η λέξη ψευδάργυρος (προφανώς: ψευδής, ψεύτικος άργυρος) συναντάται στα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα (1ος αιώνας π.Χ.). Το σύμβολο προέρχεται από τη λατινική του ονομασία zincum (από κει και η πρακτική ονομασία τσίγκος).
(As) ARSENIC ΑΡΣΕΝΙΚΟ 1250 (Αλβέρτος ο Μέγας)Το όνομα αυτό χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην ελληνική για την κίτρινη σανδαράχη (θειούχος ένωση του στοιχείου, στην οποία φαίνεται να υπάρχει και αναφορά του Αριστοτέλη). Το όνομα είναι λέξη ανατολικής προέλευσης, και ανάγεται στο περσικό zarniq = χρυσός, αυτός που έχει το χρώμα του χρυσού. Η λέξη αρσενικός (αρσενικού γένους) δεν έχει ετυμολογική συγγένεια με το όνομα του στοιχείου.
(Se) SELENIUM ΣΕΛΗΝΙΟ 1818 (J.J.Berzelius)Από την ελληνική λέξη Σελήνη. Το στοιχείο αυτό έμοιαζε πολύ στις ιδιότητες με το τελλούριο, που το όνομά του είχε πλαστεί από τη λατινική λέξη για τη γη tellus. Έτσι, αυτό ονομάστηκε από το δορυφόρο της γης τη Σελήνη…
(Br) BROMINE ΒΡΩΜΙΟ 1826 (A.J.Balard)Το όνομα προέρχεται από την ελληνική λέξη βρώμος = δυσοσμία, και δόθηκε στο στοιχείο εξ αιτίας της δυσάρεστης διαπεραστικής οσμής του.
(Kr) KRYPTON ΚΡΥΠΤΟΝ 1898 (W.Ramsay-W.Travers)Το αέριο αυτό βρίσκεται σε πολύ μικρές ποσότητες μέσα στον ατμοσφαιρικό αέρα, είναι δηλαδή… κρυμμένο μέσα σ’ αυτόν. Αυτό ακριβώς εκφράζει και το όνομα που του έδωσε ο Ramsay, το οποίο προέρχεται από την ελληνική λέξη κρυπτός = κρυμμένος.
Δρομέας
Σχόλια